Toezicht vanuit een systeemperspectief

Ik denk dat het vrijdag pas echt tot haar doordrong wat het betekent om vanuit een systeemperspectief naar je toezichtprobleem te kijken. Een paar weken geleden waren we enthousiast begonnen met het systeem in kaart te brengen. Als je keek naar het probleem, om welk systeem ging het dan? Waar trok je dan de grens? Wie hoorden daar dan wel en niet bij? En welke rol hadden die partijen?

Nu gingen we een stapje verder. Vanuit de systeemdynamica is een systeem een complex én dynamisch geheel. Complex, omdat er vaak een groot aantal variabelen zijn. Dynamisch omdat die variabelen elkaar in de loop van de tijd beïnvloeden. Door tijdsvertragingen en circulariteit is die onderlinge beïnvloeding vaak moeilijk te (over)zien. We zoomden in op de dynamiek in dat systeem. Als je het kernprobleem uitdrukte in een variabele die groter of kleiner kon worden, welke factoren veroorzaakten dan dit probleem en wat waren de gevolgen? En welke circulaire processen waren er in dit systeem? Gaandeweg ontstond er een heel schema van factoren met pijlen die allemaal invloed op elkaar hadden. En terwijl ze ging zitten om nog een keer naar haar de dynamiek in het systeem te kijken, viel het kwartje.

Wij groeien in deze maatschappij op met een mechanistisch beeld: je kunt problemen zien, je weet de belangen die er zijn en je hebt interventiemogelijkheden om problemen kleiner te krijgen. Daarmee kun je resultaat laten zien. Vanuit een mechanistisch manier van denken geldt 'ik heb een probleem en ik het los het op'. Er is iemand schuldig. Dat is zo in de maatschappij verweven - het is de reden dat toezichthouders ooit in het leven zijn geroepen.

Maar er is ook een ander perspectief. Je zit in een complex systeem wat je niet helemaal overziet. Je weet dat er onbedoelde bijeffecten en feedbackloops zijn. Je ziet dat je als toezichthouder maar beperkt invloed hebt op hoe een systeem zich gedraagt. Vanuit een systeembenadering maak je je rol als toezichthouder kleiner. Het is moeilijk om te zeggen: ‘ik heb een probleem, maar ik kan het niet (alleen) oplossen.’ En dat was precies wat ze zich vrijdag realiseerde.